Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΩΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

web statistics

Α. Γενικές αρχές αναγνωρίσεως των αγίων

α. Διαδικασία αναγνωρίσεως

Γιά την αναγνώριση - ανακήρυξη ενός αγίου της Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει επικρατήσει και με έγγραφο του Οικουμενικού Πατριαρχείου (της 24ης-3-1931 επί Πατριάρχου Φωτίου του Β') μια ωρισμένη διαδικασία, ωρισμένες γενικές αρχές. Αυτή η διαδικασία συνίσταται στα εξής:

1) Γίνεται έλεγχος των στοιχείων της αγιότητας του μετά από επιθυμία και παράκληση πιστών μελών της Εκκλησίας, των οποίων η αίτηση κατά προτίμηση μεταβιβάζεται γιά του οικείου ιεράρχου. Ο έλεγχος αυτός πραγματοποιείται από ειδική δογματική-κανονική επιτροπή.

2) Η έκθεση με το σχετικό φάκελλο, το πόρισμα και η πρόταση της επιτροπής αυτής επιβάλλεται στην I. Σύνοδο της οικείας Τοπικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία και αποφαίνεται, εάν πράγματι εκπληρούνται οι προϋποθέσεις, προκειμένου ένα κοιμηθέν εν Κυρίω πρόσωπον να αναγνωρισθεί και ανακηρυχθεί ως Άγιος.

3) Εν συνεχεία, η απόφαση αυτή κοινοποιείται και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, για να λάβει και την πανορθόδοξο συγκατάθεση και συντάσσεται και η σχετική εκκλησιαστική «πράξη» της ανακηρύξεως υπογραφομένη υπό των συνοδικών μελών.

4) Την πράξη της ανακηρύξεως ακολουθεί η προσήκουσα πανηγυρική στο Ναό τελετή, όπου αναγιγνώσκεται και η σχετική πράξη της αναγνωρίσεως - ανακηρύξεως και ψάλλονται μεταξύ άλλων τα τροπάρια «Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών...», «Οτε καταβάς...» και «Άγιοι μάρτυρες οι καλώς αθλήσταντες...» (περισσότερα βλ. Παν. Μπούμη, Κανονικόν Δίκαιον, εκδ. «Γρηγόρη», Αθήναι 2000, σελ. 296 εξ).

Σημείωση: Ίσως εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η λέξη «αγιοποίηση» ενός μέλους της Εκκλησίας υπό της I. Συνόδου και του πληρώματος της Τοπικής Εκκλησίας δεν είναι δόκιμος. Περισσότερο δόκιμοι είναι οι όροι διαπίστωση, αναγνώριση, ανάδειξη ενός αγίου, η ένταξη, η κατάταξη, η συναρίθμηση ενός στο χορό, στον κατάλογο, των αγίων, στο εορτολόγιο, στο αγιολόγιο, στα μαρτυρολόγιο, στα συναξάρια, στα δίπτυχα κ.τ.τ.

β. Στοιχεία Αγιότητας

Προηγουμένως αναφερθήκαμε σε στοιχεία, τα οποία ελέγχει η Εκκλησία εν τα αρμόδια όργανά της, προκειμένου να κατατάξει ένα μέλος της στον χορό, στον κατάλογο των αγίων της. Τέτοια στοιχεία είναι:

1) Οι εξαιρετικές αρετές τις οποίες επέδειξαν κατά την επίγεια ζωή τους όπως η βαθειά και ορθή πίστη τους και η αφοσίωσή τους στον Τριαδικό Θεό και στα δόγματα της Εκκλησίας.

2) Η υπακοή τους στο θέλημα του Θεού, όπως αυτό διατυπώνεται στην Αγία Γραφή και στους Ιερούς και Θείους κανόνες της Εκκλησίας.

3) Η απλότητά τους, η διακριτικότητά τους, η ταπεινοφροσύνη τους και η εμπιστοσύνη τους στο Θεό και την Εκκλησία.

4) Η μεγάλη τους αγάπη πρός τον συνάνθρωπό τους και η διακονία τους σε έργα φιλανθρωπίας.

5) Η υπομονή τους και η συμμετοχή τους στον ανθρώπινο πόνο, το δικό τους και των άλλων ανθρώπων.

6) Η αγνότητα και η εγκράτειά τους, η πνευματική, η σωματική και η σαρκική.

7) Οι αγώνες, τους οποίους διεξήγαγαν και με πολλές θυσίες και πολλάκις με εξορίες υπέρ της αλήθειας, της Ορθοδοξίας και της Εκκλησίας.

8) Οι εξαιρετικές τους γενικώς υπηρεσίες πρός την Εκκλησία με θυσία ακόμη και της ζωής τους, πολλές φορές μάλιστα κατόπιν βασάνων και μαρτυρικού θανάτου.

9) Άλλά στοιχεία της αγιότητάς τους είναι η ιδιαίτερη εύνοια του Θεού προς αυτούς και η παρρησία που έχουν αυτοί προς τον Θεό, πράγμα το οποίο διαπιστούται και με την επιτέλεση θαυμαστών φαινομένων, υπερφυσικών ενεργειών, των θαυμάτων, και είναι μια απόδειξη της κοινωνίας αυτών των προσώπων με τον Παντοδύναμο Θεό.

10) Η ιδιαίτερη τιμή και ο σεβασμός που αποδίδεται αυθορμήτως στα πρόσωπα αυτά από τη συνείδηση, από το πλήρωμα της Εκκλησίας, από τον κλήρο και από το λαό.

11) Αυτή η τιμή του πληρώματος της Εκκλησίας προς τους αγίους εκδηλώνεται και με ότι πολλοί χριστιανοί παίρνουν το όνομα του αγίου και προσπαθούν να μιμηθούν τις αρετές του και τους αγώνες του υπέρ της αληθείας.

12) Επίσης, εκδηλώνεται και με το γεγονός, ότι αφιερούνται ναοί στο όνομά τους και ακολουθεί μεταφορά και τιμή και των λειψάνων τους, πολλά των οποίων και αναδίδουν μύρο και ευωδιά.

Β. Η αναγνώριση της Θεοτόκου

β. Αγιογραφική αναγνώριση

Είπαμε προηγουμένως ότι προκειμένου να αναγνωρισθεί και να καταταχθεί ένα αγιασθέν μέλος της Εκκλησίας στους αγίους, γίνεται έλεγχος των στοιχείων της αγιότητας του από τα αρμόδια εκκλησιαστικά όργανα (επιτροπές, Συνόδους, Πατριαρχεία).

Βεβαίως ο έλεγχος αυτός είναι περιττός για τα ιερά εκείνα πρόσωπα, τα οποία η γενική εκκλησιαστική συνείδηση ποιμένων και ποιμαινομένων αναγνώρισε ως αγίους και ως αγίους τους τιμά και τους γεραίρει επί μακρόν χρόνον, από πολλούς αιώνες. Των ιερών αυτών προσώπων, τα οποία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα τιμώνται ως αγιασμένα και δοξασμένα εκ μέρους του Θεού δεν χρειάζεται πολλάκις ούτε τυπική ανακήρυξη - αναγνώριση από την Εκκλησία κατά τα ανωτέρω.

Μεταξύ αυτών όλως ιδιαιτέρως εξαιρετική περίπτωση είναι η της Υπεραγίας ή Παναγίας Θεοτόκου, για την οποίαν δεν απαιτείται σήμερα καμία ειδική - τυπική αναγνώριση και κανένας ειδικός έλεγχος των στοιχείων της αγιότητάς της από αρμόδια αρχή ή επιτροπή της Εκκλησίας.

Άλλωστε ο έλεγχος της αγιότητάς της και η αναγνώρισή της έχει γίνει θα λέγαμε από τον ίδιο το Θεό και αυτό έχει καταγραφεί και μας έχει παραδοθεί από την Αγ. Γραφή και ειδικότερα από την Καινή Διαθήκη, τη γραπτή διαβεβαίωση του Θεού, η οποία αποτελεί και το αυθεντικό, θεόπνευστο και θείο κείμενο της Εκκλησίας μας. Και αυτή η Διαθήκη εν συνεχεία έχει υιοθετηθεί από σύμπασα την Εκκλησία, η οποία την έκανε αποδεκτή με τις τοπικές και μάλιστα με τις Οικουμενικές Συνόδους της.Σταχυολογούμε και παραθέτουμε ωρισμένα στοιχεία αυτής της παραδοθείσης παρακαταθήκης, αυτής της Διαθήκης του Θεού προς την Εκκλησία και την ανθρωπότητα, που αφορούν τα στοιχεία της μοναδικότητας, και της υπεραγιότητας της Θεοτόκου, και την αναγνώρισή της από το Θεό και εν συνεχεία από το πλήρωμα της Εκκλησίας.

1) Οι λόγοι του προφήτου Ησαΐα «Ιδού η παρθένος εν γαστρί έξει και τέξεται υιόν, και καλέσουσι το όνομα αυτού Εμμανουήλ, ο έστι μεθερμηνευόμενον μεθ' ημών ο Θεός» (Ματθ. 1,23 και Λουκ. 1,27), τί άλλο βεβαιώνουν επισήμως παρά την αγιότητα της Θεοτόκου;

2) Οι πληροφορίες του Ευαγγελιστού Λουκά: «Και εισελθών ο άγγελος πρός αυτήν είπε χαίρε, κεχαριτωμένη ο Κύριος μετά σού ευλογημένη, σύ εν γυναιξίν» (Λουκ. 1,28) επικυρώνουν τις πολλές χάριτες και αρετές της Θεοτόκου, καθώς και την όλως ιδιαίτερη προτίμηση, εκτίμηση, εκλογή και εύνοια του Θεού προς Αυτήν. Γενικώς την αναμφίβολη αναγνώρισή του.

3) Οι λόγοι της Θεοτόκου, όταν της ανήγγειλε ο άγγελος, ότι θα γεννήσει τον Ιησού «πώς έσται τούτο, επεί άνδρα ου γινώσκω» (Λουκ. 1,34) δηλώνουν την σύνεση, αλλά και πάλι την αγιότητα, την απλότητα και αδολότητα της Θεοτόκου.

4) Επίσης, η απέριττη και σαφής δήλωση της Θεοτόκου «Ιδού η δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου» (Λουκ. 1,38), δηλώνει και τονίζει την υποταγή της Θεοτόκου στους λόγους και το θέλημα του Θεού, την πίστη της και την εμπιστοσύνη της σ' Αυτόν, καθώς και την ταπεινοφροσύνη της επί πλέον δε και την ολοκληρωτική προσφορά του είναι της στην πραγματοποίηση του σχεδίου του Θεού.

5) Επίσης, ο ύμνος της Θεοτόκου «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω σωτήρι μου, ότι επέβλεψεν επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού» (Λουκ. 1,47-48) δηλώνουν και πάλι την αυθόρμητη και ολόψυχη προσφορά της πρός δόξαν του Θεού.

6) Το ότι ανταποκρίθηκε ο Κύριος στην παράκληση της Θεοτόκου να μεταβάλει το νερό σε κρασί στο γάμο της Κανά (Ιω. 2,3 εξ), τί άλλο σημαίνει παρά την πίστη της σ' Αυτόν, αλλά και την παρρησία της πρός Αυτόν.

7) Το ότι ο Κύριος την εμπιστεύθηκε λίγο προ του θανάτου Του στον αγαπημένο του μαθητή, τον Ευαγγελιστή Ιωάννη (Ιω. 19,27), το μαθητή της αγάπης, δείχνει την ιδιαίτερη φροντίδα και εύνοια Του προς τη Θεοτόκο. Σημ. Εδώ μάλιστα θα μπορούσαμε να σημειώσουμε και να τονίσουμε το γεγονός αυτό πρός περαιτέρω σκέψεις, το ότι δηλ. ο Κύριος την εμπιστεύθηκε στον Ιωάννη, οποίος είναι και ο εκπρόσωπος της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, της Εκκλησίας της αγάπης, όπως και ο Απ. Πέτρος θεωρείται εκπρόσωπος της Δυτικής Εκκλησίας.

8) Αλλά και το ότι «διαπέρασε την ψυχή της ρομφαία», όπως την είχε προειδοποιήσει προφητικά ο δίκαιος Συμεών (Λουκ. 2, 35), όταν αντίκρυσε με υπομονή σιωπηλή, σταυρωμένο αδίκως, το μονογενή της υιό (Ιω. 19,25) δεν είναι ένα στοιχείο και μια απόδειξη της καρτερικής υπομονής Της στο δικό της πόνο και της συμμετοχής Της στον ανθρώπινο πόνο γενικώτερα;

β.Εκκλησιαστική αναγνώριση

Έχοντας, λοιπόν, η Θεοτόκος αυτά τα αναντίρρητα στοιχεία και ενδείξεις-αποδείξεις της αγιότητας από τα αυθεντικά κείμενα της Εκκλησίας δεν χρειαζόταν ούτε χρειάζεται καμία τυπική επικύρωση για την αναγνώρισή της ως Αγία. Η αναγνώρισή της είναι αυθεντικά δεδομένη. Γι΄ αυτό και η άτυπη και γενική αναγνώριση της ήταν και είναι πάνδημος, διατοπική και διαχρονική. Και το στοιχείο.

9)Τούτο αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι από τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες, η Εκκλησία, τα μέλη της, κλήρος και λαός, καθημερινώς και ιδιωτικώς στις προσευχές τους, αλλά και δημοσίως και επισήμως σε όλες τις λατρευτικές προς τον Θεό Συνάξεις επικαλούνται τις πρεσβείες της Θεοτόκου προς την Παναγία Τριάδα και ιδιαιτέρως προς τον Υιό Της.

10) Για όλα δε αυτά τα θαυμάσια μεγαλεία και την εξυμνούν και την μακαρίζουν όλες οι γενεές σύμφωνα και με αυτό που προφητικά είπε η ίδια: «Ιδού γάρ από του νύν μακαριούσι με πάσαι αί γενεαί ότι εποίησέ μοι μεγαλεία ο δυνατός και άγιον το όνομα αυτού, και το έλεος αυτού είς γενεάς γενεών τοίς φοβουμένοις αυτόν» (Λουκ. 1,48 εξ.). Σ' αυτόν τον ύμνο φαίνεται και η θεία έμπνευσή της και το προφητικό της χάρισμα αλλά και η ταπεινοφροσύνη της για άλλη μία φορά η διά της υπαγωγής και αποδόσεως των γύρω από αυτήν μεγαλείων, θαυμαστών φαινομένων; και υπερφυσικών σημείων στον Παντοδύναμο Κύριο, στον Άγιο Θεό και στο έλεός Του προς όλες τις γενεές των ανθρώπων, οι οποίοι πιστεύουν και λατρεύουν Αυτόν.

11) Επί πλέον, άλλο ένα στοιχείο αποδοχής και αναγνωρίσεως της αγιότητας της Θεοτόκου είναι και το ότι τα μέλη της Εκκλησίας έχουν καθορίσει σε πολλές τακτές ημέρες (ακίνητες εορτές) του εκκλησιαστικού - λειτουργού χρόνου ανάμνηση γεγονότων της ζωής Της, όπως 7-8 Σεπτεμβρίου, το γενέθλιον της Θεοτόκου, 20-21 Νοεμβρίου, τα Εισόδια της Θεοτόκου στο Ναό, 2 Φεβρουαρίου, η Υπαπαντή, 25 Μαρτίου, ο Ευαγγελισμός, την Παρασκευή μετά το Πάσχα, η Ζωοδόχος Πηγή (κινητή εορτή), 13-15 Αυγούστου, η κοίμηση της Θεοτόκου, 31 Αυγούστου, η κατάθεση της Τίμιας Ζώνης Της και άλλες τοπικές εορτές.

12) Το ότι έχουν αφιερώσει ναούς στο όνομά Της σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γής καθώς και το ότι πολλοί Χριστιανοί ανά τους αιώνες παίρνουν το όνομά της, όπως Μαρία, Μάριος, Παναγιώτα, Παναγιώτης, Δέσποινα, Ζωή κ.α,

13) Αλλά και η πληθύς των θαυμάτων που επιτελούνται σε διάφορους ναούς και τόπους, όπως στην Τήνο, στην Πάρο, στον Προυσσό, στην Λούρδη και αλλαχού με την επίκληση του ονόματός της και με την παράκληση να πρεσβεύει στον Υιό και Θεό Της με την παρρησία που έχει προς Αυτόν, είναι αδιάψευστα στοιχεία της Αγιότητάς Της.

14) Τέλος, και ο μεγάλος αριθμός των προσωνυμιών, όπως: Αειπάρθενος, Μεγαλόχαρη, Πλατυτέρα, Γλυκοφιλούσα, Τριχερούσα, Ελεούσα, Γρηγορούσα, Γιάρτισσα, Γοργοεπήκοος, Οδηγήτρια, ακάθιστη, υπέρμαχος Στρατηγός, Παντάνασσα, Μυροβλήτισσα, Μυρτιδιώτισσα, Πονολύτρια, Ρόδον το αμάραντον, κ.α. το ίδιο γεγονός την Παναγιότητάς Της και της Υπεραγιότητάς Της αναγνωρίζουν, μαρτυρούν, επιμαρτυρούν και επισφραγίζουν.

15) Και κατακλείοντες το παρόν κείμενο θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Όλα τα ανωτέρω στοιχεία χρησιμοποιούνται ως κανονικά - κανονολογικά κριτήρια για την Παναγιότητα της Θεοτόκου. Ίσως θα πούν μερικοί ότι αρκεί - και επισκιάζουνται - από το γεγονός και μόνο ότι υπήρξε Θεοτόκος, ότι εγέννησε τον Υιόν του Θεού τον μονογενή, για τον οποίο ομολογούμε στον απόλυτο βαθμό της αναμαρτησίας το: «Εις άγιος, είς Κύριος, Ιησούς Χριστός είς δόξαν Θεού Πατρός».

Εμείς καταθέτουμε τα ανωτέρω ως ένα ταπεινό και μικρό κανονολογικά ύμνο πρός την Παναγία μας Θεοτόκο, προς τιμήν της οποίας φέρουμε (κι εμείς) το όνομα.