Παναγία η Γοργοεπήκοος

web statistics

του Καθηγητή Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ Σύμφωνα με το τυπικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το λειτουργικό έτος αρχίζει και τελειώνει με δύο γιορτές της Παναγίας• μία που αναφέρεται σε κάποιο γεγονός της ζωής της (Κοίμηση στις 15 Αυγούστου – Γέννηση στις 8 Σεπτεμβρίου) και μία που σχετίζεται με την προσκύνηση αμφίων της (αγία ζώνη στις 31 Αυγούστου – αγία σκέπη στις 1 Οκτωβρίου).   Το ιστορικό υπόβαθρο της γιορτής της αγίας Σκέπης ανάγεται στον ι΄ μ.Χ. αιώνα. Δύο παράξενοι άνθρωποι, ο Ανδρέας που κάνει τον τρελό για να τραβήξει την προσοχή του κόσμου και να τους διδάξει το μήνυμα του ευαγγελίου και ο συνοδός του ο Επιφάνειος, ξαγρυπνούν μαζί με πλήθος πιστών στην εκκλησία των Βλαχερνών στην Κωνσταντινούπολη και παρακαλούν την Παναγία να τους απαλλάξει από τις επιδρομές των Αράβων. Ξαφνικά, ο Ανδρέας και ο Επιφάνειος βλέπουν ένα μεγαλειώδες όραμα. Η Παναγία συνοδευόμενη από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και ακολουθούμενη από πλήθος αγίων ντυμένων στα λευκά μπαίνουν στον ναό και κατευθύνονται προς την αγία τράπεζα. Εκεί η Παναγία γονατίζει και προσεύχεται ώρα πολλή με δάκρυα στα μάτια. Ύστερα γυρίζει προς τον συγκεντρωμένο λαό και απλώνει πάνω του το κάλυμμα της κεφαλής της. Όταν οι δύο άνδρες αφηγήθηκαν το όραμά τους, όλοι κατάλαβαν ότι αυτό ήταν ένα σημάδι πως βρίσκονται κάτω από τη σκέπη, την προστασία δηλαδή, της Παναγίας και δεν χρειάζεται να ανησυχούν. Δοξολόγησαν με ύμνους το Θεό και έτσι καθιερώθηκε η γιορτή της Αγίας Σκέπης. Το 1952, ύστερα από πρόταση του αρχιεπισκόπου Αθηνών Σπυρίδωνα, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος μετέθεσε την ημερομηνία της γιορτής στις 28 Οκτωβρίου, ώστε όλος ο ελληνικός λαός να αποδίδει τις ευχαριστίες του στην Παναγία για τη σωτηρία του από τα δεινά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, η γιορτή της 1ης Οκτωβρίου αφιερώνεται σε μιαν άλλη γιορτή της Παναγίας με το ίδιο όμως νόημα: Στην Παναγία που ακούει γρήγορα τις προσευχές των πιστών και ανταποκρίνεται αμέσως σ’ αυτές παρέχοντάς τους τη βοήθειά της, στην Παναγία τη Γοργοεπήκοο. Το όνομα ‘‘Γοργοεπήκοος’’ προέρχεται από μια εικόνα της Θεοτόκου που από το 1646 φυλάσσεται στη Μονή Δοχειαρίου του Αγίου Όρους. Σύμφωνα με το σχετικό συναξάρι, το συγκεκριμένο όνομα αποδόθηκε στην Παναγία όταν αυτή άκουσε τις παρακλήσεις του αμελούς μοναχού Νείλου και τον θεράπευσε.   Η τοποθέτηση των διπλών αυτών γιορτών στην αρχή και στο τέλος κάθε εκκλησιαστικής χρονιάς κρύβει ένα βαθύτατο συμβολισμό• υποδηλώνει ότι στο πρόσωπο της Θεοτόκου συγκεφαλαιώνεται ολόκληρη η ιστορία των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό. Από την πρώτη στιγμή που ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο, τον καλεί σε συνεργασία μαζί του. Ο Θεός δεν δημιουργεί τον άνθρωπο ως ένα άβουλο ον που καθοδηγείται από τα ένστικτά του, αλλά ως ένα ελεύθερο ον, προικισμένο με όλα τα χαρακτηριστικά που έχει και ο ίδιος ο Θεός. Αυτή είναι η σημασία της φράσης που χρησιμοποιεί η Αγία Γραφή, όταν λέει ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε “κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ”. Ως ελεύθερο ον ο  άνθρωπος έχει τη δυνατότητα της επιλογής: Να μοιάσει τον Θεό ή να μοιάσει τα ζώα. Δυστυχώς, μέσα από μια σειρά από λανθασμένες επιλογές ο άνθρωπος, αντί να πλησιάσει και να μοιάσει τον Θεό, απομακρύνθηκε από αυτόν τόσο, ώστε ολόκληρη η Ιστορία του να φτάσει σε αδιέξοδο. Όμως ο Θεός ποτέ δεν εγκατέλειψε το πλάσμα του. Έτσι, καταστρώνει ένα σχέδιο, που, χωρίς να παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου, θα τον οδηγήσει και πάλι κοντά του. Για να εφαρμοστεί το σχέδιο αυτό χρειαζόταν ένας άνθρωπος να κάνει ελεύθερα, χωρίς καταναγκασμό, αυτό που αρνήθηκε να κάνει ο πρώτος άνθρωπος• να ακολουθήσει τον δρόμο που του δείχνει ο Θεός.   Ο άνθρωπος που άκουσε αυτήν την πρόσκληση του Θεού ήταν, όπως βεβαιώνει η Αγία Γραφή, ο Αβραάμ. Χωρίς δεύτερη σκέψη, χωρίς αντίρρηση, δέχεται να ακολουθήσει το δρόμο που του δείχνει ο Θεός, θέτοντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του. Όμως ο Θεός δεν ήθελε τη σωτηρία ενός μόνον ανθρώπου, αλλά όλων των ανθρώπων. Έτσι, το σχέδιο του μπαίνει σε μια νέα φάση. Από τον Αβραάμ θα δημιουργήσει ένα νέο λαό, ο οποίος θα αναλάβει να προετοιμάσει όλους τους λαούς της γης για να δεχθούν το μήνυμα της σωτηρίας που θα φέρει ο Θεός. Όταν, λοιπόν, ήρθε ο κατάλληλος καιρός, ο Θεός αναζήτησε άλλον έναν άνθρωπο, που και πάλι ελεύθερα και χωρίς καταναγκασμό, θα δεχόταν να συνεργαστεί μαζί του. Όταν ο άγγελος μετέφερε στην Μαρία την απόφαση του Θεού, εκείνη χωρίς δεύτερη σκέψη, χωρίς αντίρρηση, δέχτηκε να γίνει όργανό του. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι χωρίς αυτήν την απροϋπόθετη συνεργασία της Μαρίας η πραγματοποίηση του σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου θα ήταν αδύνατη.   Αυτός είναι ο λόγος που οι πιστοί όλων των εποχών τίμησαν την Παναγία όσο κανένα άλλο πρόσωπο από όσα αναφέρονται μέσα στην Αγία Γραφή, παρ’ όλο που η ίδια η Αγία Γραφή της αφιερώνει ελάχιστους μόνο στίχους• γιατί εκπροσωπεί την ανθρώπινη συμβολή στο σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Ο Θεός έσωσε τον κόσμο, αυτό όμως δεν έγινε μόνο με τη δύναμη του Θεού, αλλά και με τη συνεργασία των ανθρώπων στο πρόσωπο της Μαρίας. Έτσι, η Μαρία έγινε μητέρα όχι μόνον του Χριστού, αλλά και του νέου λαού του Θεού, των χριστιανών. Είναι η μητέρα της Εκκλησίας και γι’ αυτό αποδίδονται σ’ αυτήν όλα τα χαρακτηριστικά που έχει και η Εκκλησία. Ακόμη και το όνομα “Γοργοεπήκοος”, αυτή, δηλαδή, που ακούει γρήγορα τις προσευχές των πιστών, είναι στην πραγματικότητα χαρακτηριστικό της Εκκλησίας. Μέσα στην Εκκλησία και για χάρη της Εκκλησίας ανταποκρίνεται γρήγορα ο Θεός στις παρακλήσεις των ανθρώπων. Η εικόνα της Παναγίας, λοιπόν, που κρατάει τον Χριστό στην αγκαλιά της είναι η εικόνα της Εκκλησίας, είναι η εικόνα όλων των χριστιανών. Αρκεί εδώ να θυμηθεί κανείς το επεισόδιο που περιγράφεται στο Κατὰ Λουκάν Εὐαγγέλιον (8:19-21), σύμφωνα με το οποίο, όταν η μητέρα του Ιησού θέλησε να τον επισκεφθεί, εκείνος, απασχολημένος με το κήρυγμα, αρνήθηκε να τη δεχτεί, λέγοντας: “Μητέρα μου και αδέλφια μου είναι εκείνοι που ακούν και τηρούν το λόγο του Θεού”. Σε όλους τους χριστιανούς δόθηκε η χάρη να γίνουν μητέρες του Χριστού, να ταυτιστούν με τη Θεοτόκο, να ξαναγεννήσουν τον Χριστό στη δική τους εποχή, στο δικό τους περιβάλλον. Χρειάζεται μόνο μια γενναία απόφαση• χρειάζεται να πούν στον Θεό εκείνο το αποφασιστικό “Ἰδοῦ ἡ δούλη Κυρίου• γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμα σου” (Λου 1:38) που είπε η Μαρία στον άγγελο που της μετέφερε το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού.   Η ταύτιση αυτή των ρόλων της Παναγίας και της Εκκλησίας φαίνεται παραστατικά μέσα από μια συνοπτική επισκόπηση των αιώνων που ακολούθησαν μετά το όραμα του Ανδρέα. Η τότε αυτοκρατορία μπορεί να άντεξε προς στιγμήν τις επιδρομές των Αράβων, όμως σύντομα κατέρρευσε κάτω από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα σταυροφόρων, Νορμανδών, Βενετσιάνων και τελικά των Τούρκων. Σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς, όταν τα πάντα είχαν ανατραπεί, όταν η ασφάλεια του παρελθόντος είχε οριστικά χαθεί, όταν όλες οι ελπίδες φαίνονταν αστήρικτες, η σκέπη της Παναγίας εξακολουθούσε να κρατάει υπό την προστασία της τους ορθοδόξους. Όταν όλοι οι θεσμοί της εποχής κατέρρευσαν, μόνον η Εκκλησία κατάφερε να επιζήσει και να στηρίξει όλους αυτούς τους αιώνες το κλονισμένο φρόνημα των χριστιανών. Η Εκκλησία, όπως και η Παναγία, έγινε η μάννα των ορθοδόξων που τους προστάτεψε κάτω από τη σκέπη της και τους έδωσε τη δυνατότητα να αναγεννηθούν.   Σήμερα η ανθρωπότητα ολόκληρη βιώνει μια νέα, εντελώς καινούργια και πάλι, φάση της Ιστορίας. Οι κοσμογονικές αλλαγές σε πολιτικο-κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο κλόνισαν και πάλι τις ελπίδες εκατομμυρίων ανθρώπων και γέννησαν σε πολλούς από αυτούς αισθήματα ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα σε όλον τον πλανήτη αντιμετωπίζουν το όριο της πείνας, της ανεργίας και της εξαθλίωσης. Χιλιάδες είναι εκείνοι που απογοητευμένοι από τα διάφορα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα αναζητούν λύσεις και καταφύγιο στις πιο απίθανες θρησκείες που γεννά το μυαλό του ανθρώπου. Όμως οι ορθόδοξοι χριστιανοί μπορούν μέσα στον γενικό αποπροσανατολισμό να νιώθουν ασφαλείς. Μπορούν να νιώθουν σίγουροι όσο βρίσκονται κάτω από τη σκέπη της Παναγίας που ανταποκρίνεται γρήγορα στις προσευχές τους. Μέσα στην Εκκλησία προσφέρονται όλες οι λύσεις που αναζητά κανείς. Ένα μόνο χρειάζεται, η απόφαση να κρατήσει κανείς τα μάτια του και τα αφτιά του ανοιχτά για να τις αντιληφθεί. Και η Παναγία η Γοργοεπήκοος θα μεταφέρει γρήγορα τούτη την απόφαση στον Θεό. www.Amen.gr